Z przeszłości: Pamiętny sierpień. 20 lat “Solidarności”
Dokładnie 28 sierpnia minęła okrągła, dwudziesta rocznica pierwszego strajku, jaki miał miejsce w Świdnicy.
Artykuł ukazał się w Wiadomościach Świdnickich w 2000 roku. Był to zbiór tekstów z okazji 20. rocznicy powstania NSZZ “Solidarność”
“Wiadomości z przeszłości” to zbiór zdjęć i artykułów z archiwum redakcji “Wiadomości Świdnickich” – najstarszego tygodnika w powiecie świdnickim.
Zapraszamy do obserwowania naszego konta na Instagramie @wiadomoscizprzeszlosci
opr. na podst. “Solidarność w regionie wałbrzyskim”, pisownia oryginalna
Na fali sierpniowych protestów pracowników stoczni i zakładów pracy na Wybrzeżu zrodził się ruch “Solidarność”, która była kamieniem milowym i bezpośrednim impulsem do walki o demokrację i wyzwolenie Polski oraz krajów Europy Środkowej spod wpływów sowieckich.
Dwudziesta rocznica tamtych wydarzeń jest znakomitą okazją do przypomnienia świdnickiego rozdziału historii tej walki i przedstawienia wspomnień ludzi, którzy nie wahali się zdeklarować po stronie demokracji, przeciwstawiając się totalitarnemu systemowi rządzenia.
Pierwszy w PKS-ie
Na wieść o strajkach na Wybrzeżu i zawiązywaniu się komitetów założycielskich niezależnych związków zawodowych również w Świdnicy zaczęły się tworzyć pierwsze struktury związkowe, początkowo nienoszące jeszcze nazwy “Solidarność”.
Pierwszy strajk w Świdnicy miał miejsce w przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji Samochodowej i ogłoszono go 28 sierpnia 1980 roku. Jego organizatorami byli Janusz Biliński, Leszek Szubka, Zbigniew Nikichorowicz – późniejszy przewodniczący Komisji Zakładowej NSZZ “Solidarność” w PKS w Świdnicy. W tym samym niemalże czasie stanęło świdnickie MPK, gdzie inicjatorem akcji był pan Gostomczyk.
Pierwsze Komitety Zakładowe Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego “Solidarność” zaczęły powstawać w świdnickich zakładach pracy pod koniec sierpnia 1980 roku. Organizowano masowe wiece, podczas których deklarowano pełne poparcie dla strajkujących stoczniowców i ich żądań ujętych w słynnych “dwudziestu jeden postulatach”.
W ciągu kilkunastu następnych tygodni struktury związkowe „Solidarności” powstały między innymi w Wagonach (września), gdzie przez wiele lat funkcję przewodniczącego sprawował Ludwik Tobiasz, Zakładach Wytwórczych Aparatury Precyzyjnej (4 września), gdzie pierwszym przewodniczącym komisji zakładowej został później Mieczysław Sajko oraz – w tym samym dniu, w Zakładzie Poprawczym i Schronisku dla Nieletnich w Świdnicy. Tu przewodniczącym komitetu zakładowego został Tadeusz Romanowski. 8 września zawiązał się komitet w Zakładach Elektrotechniki Motoryzacyjnej, gdzie czynnie działali Bolesław Marciniszyn i Wacław Suliński, który obecnie pełni funkcję przewodniczącego „Solidarności”. Mniej więcej w tym samym czasie zawiązał się komitet w ŚFUP-ie, gdzie przewodniczącym późniejszego już związku obrano Marka Mencela. Struktury nowego związku tworzyły się również w placówkach oświatowych, a jako jeden z pierwszych powstał 23 września 1980 roku Komitet Założycielski NSZZ ,,Solidarność” w obecnym zespole Szkół Budowlano-Elektrycznych – wówczas ZSZ nr 2, którym kierował Jan Pełka.
Trudny październik
Pogłębiający się kryzys w kraju i rosnące niezadowolenie społeczne sprawiły, że zasiana w sierpniu 1980 roku idea z całą stanowczością i żywiołowością zaczęła przybierać formy konkretnego protestu już w październiku tego roku.
3 października w niemal wszystkich świdnickich zakładach jako protest przeciwko odmowie rejestracji “Solidarności” odbył się jednogodzinny strajk ostrzegawczy. 7 października po raz pierwszy zaczęli protestować pracownicy Świdnickiej służby zdrowia, na razie tylko z flagami i opaskami.
Nadal też trwały prace związane z tworzeniem struktur nowego związku. Tylko w październiku 1980 roku dokonano wyboru władz statutowych zakładowych organizacji NSZZ “Solidarność” w:
- ZWAP “Mera-Pafal” – przewodniczący Mieczysław Sajko, zastępca Jerzy Murzyn, sekretarz Ryszard Chmielewski,
- ŚFUP – przewodniczący Marek Mencel, zastępca Marian Dziwniel, członkowie prezydium Michał Pieróg i Marek Kowalski;
- Dolnośląskich Fabrykach Mebli – przewodniczący Stefan Boczyło, zastępca Mikołaj Gniotek, sekretarz Krzysztof Krawczyk;
- Fabryce Wagonów ,,Świdnica”- przewodniczący Ludwik Tobiasz, zastępca Zdzisław Machna a sekretarzem Alicja Bańkowska.
Również w październiku powołany został do życia Międzyszkolny Komitet Założycielski NSZZ “Solidarność”, którego przewodniczącym został Tadeusz Romanowski, a wiceprzewodniczącymi Jan Pełka i Michał Ossowski.
Niemal równo miesiąc później (11 listopada) odbył się Walny Zjazd Delegatów NSZZ “Solidarność” Pracowników Oświaty i Wychowania Ziemi Świdnickiej, na którym wybrano Komisję Okręgową. Jej przewodniczącym został Jan Pełka.
Od stycznia do grudnia
Nowy 1981 rok nie przyniósł poprawy sytuacji społeczeństwa. Już 22 stycznia w Świdnicy odbył się w większości zakładów pracy strajk ostrzegawczy będący odpowiedzią na apel Komisji Krajowej NSZZ “Solidarność”, a związany z rządowymi projektami ograniczenia liczby i w konsekwencji likwidacji wolnych sobót.
Pięć dni później w kościele parafialnym pw. św Józefa jedenastu rolników rozpoczęło głodówkę będącą protestem przeciwko dyskryminowaniu Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych.
Protest zakończył się po jedenastu dniach, kiedy ostatnich czterech protestujących zostało odwiezionych do szpitala.
O nastrojach, jakie panowały w tym czasie w świdnickich zakładach pracy i rosnącym poparciu dla “Solidarności”, niech świadczy fakt, że w marcu 1981 roku organizacja związkowa w „Wagonach” skupiała 93 procent załogi. Właśnie w marcu (21 III) w Fabryce Wagonów “Świdnica” odbyła się wielka uroczystość dotycząca poświęcenia sztandaru zakładowej “Solidarności”, którego dokonał ks. kardynał Henryk Gulbinowicz.
Wielkim wydarzeniem dla świdnickiego środowiska “Solidarności” był Walny Zjazd Delegatów NSZZ “Solidarność” Ziemi Świdnickiej, który odbył się 2 czerwca 1981 roku i na którym powołano Międzyzakładową Komisję Koordynacyjną Ziemi Świdnickiej. Jej przewodniczącym został Wiesław Modzelewski, a członkami Michał Ossowski i Stanisław Walczak. Cała trójka, razem z Tadeuszem Romanowskim została wybrana delegatami na Zjazd Krajowy “Solidarności”.
25 czerwca w ŚFUP- ie odbył się więc związany z odsłonięciem tablicy upamiętniającej wydarzenia sprzed pięciu lat, z czerwca 1976 roku, kiedy to załoga tego zakładu zareagowała strajkiem wobec niesłusznych arbitralnych podwyżek cen żywności.
W tym czasie NSZZ “Solidarność” Ziemi Świdnickiej liczyła już około 36 tysięcy członków zrzeszonych w 73 Komisjach Zakładowych.
Wobec pogarszającej się sytuacji zaopatrzenia sklepów w podstawowe artykuły żywnościowe Międzyzakładowa Komisja Koordynacyjna ogłosiła 22 października 1981 roku pogotowie strajkowe. W kilku świdnickich zakładach pracy, m.in. “Wagonach”, ZEM-ie i ŚFUP-ie pracownicy odmówili uruchomienia taśm produkcyjnych. Ostrzeżenia “Solidarności” o wzroście niezadowolenia społecznego i konieczności – wobec braku poprawy sytuacji – rozpoczęcia akcji protestacyjnych pozostawały bez echa u władz administracyjnych w Świdnicy i w kraju. Właściwie nie było echa i działań znamionujący ewentualność poprawienia sytuacji zaopatrzenia.
W trzy dni po ogłoszeniu przez MKK pogotowia strajkowego w Świdnicy zjawiła się (25 października) grupa operacyjna Ludowego Wojska Polskiego pod dowództwem ppłk. Wiesława Staszewskiego.
Służba Bezpieczeństwa w coraz większym stopniu zaczęła inwigilować członków “Solidarności”. Rozpoczęły się przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego, który miał zdusić idee ruchu zainicjowanego w sierpniu 1980 roku.
Tajemnica Poliszynela
Działacze Solidarności mieli olbrzymie poparcie świdnickich księży, wśród których na szczególne wyróżnienie zasłużyli Dionizy Baran i ksiądz Augustyn. To właśnie w kościele św. Stanisława i Wacława wielu działaczom udało się ukryć, by uniknąć aresztowań i internowania. Tu też odbywały się tajne spotkania działających w podziemiu.