Dekarbonizacja i neutralność klimatyczna

Delegacja samorządowców Subregionu Wałbrzyskiego, organizacji pozarządowych  i członków społecznego zespołu, przekazała Marszałkowi Województwa Dolnośląskiego oraz Dyrektorowi Przedstawicielstwa KE we Wrocławiu, Społeczny Terytorialny Plan Sprawiedliwej Transformacji Subregionu Wałbrzyskiego (STPST SW). Dokument wspierają m.in. burmistrzowie Świebodzic, Żarowa i wójt Dobromierza.

Plan jest efektem kilkumiesięcznej pracy społecznego zespołu powołanego przez Prezydenta Wałbrzycha, w którym znaleźli się reprezentanci wszystkich samorządów Subregionu Wałbrzyskiego oraz powiatu kamiennogórskiego, przedstawiciele organizacji przedsiębiorców, izb przemysłowo-handlowych, IOB, wrocławskiego środowiska naukowo-badawczego skupionego wokół Uniwersytetu Przyrodniczego i Politechniki Wrocławskiej oraz Politechniki Śląskiej, członkowie społecznych organizacji pozarządowych i stowarzyszeń ekologicznych. 

​- Przez kilkaset lat, szczególnie w pierwszej połowie XX wieku obszar Subregionu Wałbrzyskiego był jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych Europy. Rozwój przemysłu węglowego i przetwórstwa węgla, w tym koksownictwa, umożliwił dynamiczny rozwój innych gałęzi przemysłu w tym maszynowego, ceramicznego i włókienniczego. Likwidacja wydobycia węgla w latach 90- tych XX w. pozostawiła głębokie skutki gospodarcze, społeczne i ekologiczne odczuwalne do dziś. Setki tysięcy mieszkańców Subregionu Wałbrzyskiego ciągle wyraża głębokie poczucie historycznego dramatu, jaki stał się ich udziałem. Brak właściwego wsparcia w trudnym procesie restrukturyzacji Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego jest źródłem ciągle aktualnego oczekiwania na realny impuls rozwojowy, mimo upływu 25 lat od zamknięcia kopalń – piszą jego autorzy. . 

​W styczniu 2020 r. KE podjęła decyzję o ustanowieniu Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST) z którego środki finansowe mają łagodzić skutki transformacji społecznej, gospodarczej i środowiskowej mieszkańcom i pracownikom regionów węglowych w Europie w procesie odchodzenia od wydobycia paliw kopalnych w kierunku neutralności klimatycznej. Subregion Wałbrzyski jest jednym z 3 obszarów w Polsce, który został objęty tym funduszem. Środki finansowe z FST przeznaczone będą na ograniczenie emisji CO2 i dekarbonizację, inwestowanie w OZE, tworzenie klastrów energetycznych, rozwijanie elektroprosumeryzmu, tworzenie nowych miejsc pracy w nisko lub zeroemisyjnej gospodarce, rozwijanie przedsiębiorczości, rewitalizację zdegradowanych terenów pokopalnianych  i przywracanie bioróżnorodności oraz tworzenie nowych terenów inwestycyjnych, przekwalifikowywanie pracowników i podnoszenie ich kompetencji na zmieniającym się rynku pracy.  Podstawą do uruchomienia środków finansowych służących realizacji celów Sprawiedliwej Transformacji w regionach objętych funduszem są Terytorialne Plany Sprawiedliwej Transformacji, tworzone przez samorządy województw z udziałem lokalnych społeczności, samorządów i wszystkich grup interesariuszy, zatwierdzane przez rządy państw UE, a następnie akceptowane przez KE. 

W październiku 2020, Prezydent Wałbrzycha powołał społeczny zespół, którego celem stało się opracowanie STPST SW. Społeczny plan stanowi wsparcie dla prac UMWD w tworzeniu TPST Województwa Dolnośląskiego dla Subregionu Wałbrzyskiego. –Idea STPST SW jest oddolną inicjatywą wszystkich beneficjentów i interesariuszy procesu sprawiedliwej transformacji subregionu. Odpowiada na oczekiwanie realnej zmiany w tempie rozwoju społecznego  i gospodarczego obszaru zamieszkiwanego przez ok. 695 tys. mieszkańców. Różnice wewnątrzregionalne w rozwoju na Dolnym Śląsku motywują społeczności subregionu do stawiania bardziej odważnych, ambitnych, opartych na partycypacji społecznej celów rozwojowych na najbliższe lata – mówi Roman Szełemej.  – To stało się źródłem ambitnej wizji rozwoju Subregionu Wałbrzyskiego, wolnego od węgla w energetyce i ciepłownictwie w 2030 r., z redukcją emisji CO2 o 55 %   w 2030 r., neutralnego klimatycznie w 2040 r. – podkreślają autorzy dokumentu.   

​Deklaracja #Dekarbonizacja2030 liderów samorządowych wszystkich 49 gmin subregionu – eliminacja węgla z gospodarki cieplnej i energetyki subregionu oraz brak eksploatacji złóż węgla – pokazuje determinację i pasję społeczną do radykalnego działania dla realizacji lokalnych aspiracji, ale zgodnych z celami wielkiego planu Zielonego Ładu #EUGreenDeal. ​Autorzy społecznego planu realizują ideę zbudowania przede wszystkim jak najszerszej akceptacji społecznej dla transformacji gospodarczej, społecznej i środowiskowej, czyniąc je sprawiedliwymi w ocenie każdego mieszkańca subregionu. Temu służy waga, jaką zespół STPST przypisuje idei zbudowania sieci lokalnych ośrodków transformacji energetycznej- od sołectw po gminy- opartej na elektroprosumeryzmie, likwidacji niskiej emisji, stworzenia obszarów wsparcia przemysłu uzdrowiskowo-turystycznego, rozwinięcia nowych, zielonych sektorów gospodarki i utworzenia tysięcy nowych miejsc pracy  związanych z nimi w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach, a także produkcji zdrowej żywności. Osiągnięcie tych celów będzie możliwe m.in. dzięki szerokiej współpracy ze środowiskiem naukowym Wrocławia i Gliwic oraz programowi edukacji służącemu przekwalifikowaniu dużej części społeczeństwa do nowych, „zielonych” zawodów.

Realizacja STPST SW ma stanowić modelowy przykład zbudowania powszechnej akceptacji społecznej dla wdrażania celów i idei Zielonego Ładu, co pozwoli wykorzystywać nabyte doświadczenia w podobnych regionach Polski i Europy.  STPST SW  w ocenie jego autorów przybliża ideę Europy bliżej ludzi.    

Społeczny Plan zawiera propozycje uruchomienia w okresie do 2050 roku 26 kluczowych programów o szacowanym budżecie 37,3 mld. zł,  w tym budżet transformacji środowiska 34,5 mld. zł. Podstawowe wskaźniki służące monitorowaniu i ocenie rezultatów planu  w perspektywie do roku 2050 to: całkowita redukcja szacunkowo ustalonego rocznego bilansu łącznej emisji CO2 subregionu   o 6,5 mln  ton do 2050 r.,  utworzenie w sektorach zielonych lub neutralnych klimatycznie gospodarki ok. 7000 dodatkowych miejsc pracy do 2030 roku oraz 37 000 miejsc pracy do 2050 roku oraz wykonanie prac o charakterze adaptacji i mitygacji do zmian klimatu obejmujących  m.in  400 ha zdegradowanych terenów hałd po działalności górnictwa węgla kamiennego.  – Proponowane wskaźniki pokazują skalę potrzeb i poziom trudności planowanego procesu transformacji. Należy traktować je jako parametry wyjściowe do dalszych prac nad dekarbonizacją Subregionu Wałbrzyskiego obarczonego ogromnymi zasobami budynków i infrastruktury ciepłowniczej – zdewastowanymi wieloletnią działalnością wydobywczą węgla kamiennego. Skala potrzeb wykazana w planie pokazuje, że wsparcie subregionu w oparciu o Fundusz Sprawiedliwej Transformacji będzie niewystarczające w osiągnięciu pełnej dekarbonizacji, ale może uruchomić  proces dochodzenia do tego stanu – czytamy.  – Ten dokument przez swoje ambitne cele, jak neutralność klimatyczna  w 2040r, ale też pokazanie gamy instrumentów wykonawczych dla blisko 700 tys. mieszkańców subregionu jest wyjątkowym dokumentem w skali Polski. Organizacje pozarządowe będą wspierać odważnych polityków samorządowych. Wyrażam życzenie, aby drugi węglowy dolnośląski region zgorzelecko – bogatyński poszedł w ślady takiego otwartego, realnie oceniającego rolę węgla procesu przygotowania TPST. Musi on włączyć organizacje pozarządowe, lokalny biznes, naukę i oczywiście samorządy. Doświadczenia z pracy i pomoc Społecznego zespołu ds. TPST SW są do wykorzystania – zaznaczaRadosław Gawlik, prezes Stowarzyszenia EKO-UNIA i przewodniczący społecznego zespołu TPST SW.